Мухтасар Ислом таърихи 2.0 [free]

Абдурауф Фитратнинг бу асари 1992 йилда «Мухтасар ислом тарихи» номи билан «Нур»
ижодий илмий ишлаб чиқариш бирлашмаси томонидан нашр эттирилган ва китобхонларда
катта қизиқиш уйғотган эди. Кейинги йилларда бу асарга яна талаб кўпайганлигини ҳисобга
олиб, бу навбат уни «Ислом тарихининг қисқача баёни» деб кенг изоҳлар билан таъминлаган
ҳолда нашр этмоқдамиз.
Фитрат рисоласи ҳақида
Йигирманчи асрдаги айрим ҳужжат ва хотираномаларнинг гувоҳлик беришига кўра,
Абдурауф Фитрат Истамбулдан қайтгач (1914), усули жадида ва мадрасалар ташкил этиб,
унинг ўзи бу илмгоҳларда туркий ва форсий адабиётлар тарихи, исломшунослик ва шарқ
тилларидан сабоқ ўқиган. «Мухтасар Ислом тарихи» ана шу илмгоҳлар талабалари учун
қўлланма тарзида ёзилган эди. Услубнинг соддалигидан ва наҳвий (стилистик) қурилиши
жиҳатидан бу қўлланма Фитрат маърузаларининг матни экани ҳам аёндир. Асардага воқеа
тасвирининг нотугаллигидан англаш мумкинки, бу манба асарнинг тўла матни эмас. Шундай
экан, унинг лавоми бўлиши табиий. Бироқ манба сақланаётгап маҳкама ходимларининг
қайдларига кўра, асарнинг тугал нусхаси шудир. Таржимага 1915 (ҳижрий 1333) Газаров
матбаасида чоп этилган, «Императорский исторический Московский музей» (Москва
императорлик тарих музейи)да XY 28411 рақами билан сақланаётган нашр асос қилиб олинди.
Айни даврда Фитрат билан баробар Маҳмудхўжа Беҳбудий (1914), Шокир Сулаймон
(1918) каби алиблар ҳам «Қисқа Ислом тарихи» тузганлари манбаларла қайл этилган. Бироқ
Фитратнинг асари воқеаларнинг аниқ, жонли ифодаси, миллатпарварлик руҳи тасвир қатига
синглирилгани ва холис ёзилгани билан уларлан фарқланадн (диний ислоҳларни қўллашда
дабдабали усул ва сунъий илтифот сезилмайди). Ҳозирда китобхонлар орасида тарқалган
Алихонтўра Шокирхўжа ўғли Соғунийнинг «Тарихи Муҳаммадия» китобидан ва Билкиз
Аладдиннинг «Муҳаммад тарихи» ва бошқа шу хилдаги асарлар билан чоғиштирилганда
Фитратдаги чуқур профессионализмни англаш қийин эмас.
Ислом тарихини Оврупо назаридан кузатган олим ва адиблар — О.Г.Болъшаковнинг
«Халифалик тарихи», Л.И.Климовичнинг «Қуръон ҳақида китоб», В.Панова ва Ю.Вахтиннинг
«Муҳаммад ҳаёти»ни эътиқод ва ихлос жиҳатидан Фитрат асарига чоғиштиришга ҳожат қолмайди.
Ҳамидулла Болтабоев,
филология фанлари доктори.
профессор.


Abdurauf Fitratning bu asari 1992 yilda “Mukhtasar Islom Tarihi” Nomi Bilan “Nur”
Izhodiy Ilmiy Ishlab Chiқarish Birlashmasi Tomonidan Nashr Ettyrilgan Wa Kitobhonlarda
katta қiziқish uyғotgan edi. Keying yillard bu asarga yana talab kaypayganligini ҳisobga
olib, bu navbat uni Islom Tarikhining қisқacha baёni deb keng isoҳlar bilan taminaminagan
Golda Nashr Etmoқdamiz.
Risolasi Fitrat ҳaқida
Yigirmanchi asrdagi airim ҳzhzhat wa khotiranomalarning guvoҳlik berishiga kra,
Abdurauf Fitrat Istambuldan Kaitgach (1914), Usuli Jadida wa Madrasalar Tashkil Etib,
нингў бу бу и м м ва м м ҳ да да тур кий кий бу бу бу м м қ қ қ қ қ қ қ
tillaridan clog ўқigan. “Mukhtasar Islom Tarihi” ana shu ilmgoҳlar talabalari uchun
ollanma tarzida ezilgan edi. Service soddaligidan wa naҳviy (stylistic)
jiҳatidan bu қўllanma fitrat maruzararining matni ekani ҳam ayndir. Asardaga Voқea
tasvirining notugalligidan english mumkinki, boo manba asarning tўla matni emas. Shundai
ekan, uning lavomi bўlishi tabi. Biroқ manba saқlananaetgap maҳkama ohodlarining
қaydlariga kўra, asarning tugal nushashi sudir. Tarzhimaga 1915 (ҳizhry 1333) Gazarov
Matbaasida Chop Ethylgan, Imperial Historical Moscow Museum (Moscow
emperor tariq museums) yes XY 28411 raқami bilan saқlananaetgan nashr asos қilib olindi.
Aini dawrda Fitrat bilan barobar Maҳmudhўja Beҳbudiy (1914), Shokir Sulaimon
(1918) kabi aliblar ҳam “Kisқa Islom tarihi” tuzganlari manbalarla қail ethylgan. Biroқ
Fitratning asari voealarning aniқ, johnly ifodashi, millatparvarlik ruҳi tasvir katiga
singlyrilgani wa holis ezilgani bilan ularlan farқlanadn (dyny isloҳlarni қўllashda
dabdabali usul wa suniy iltifot sezilmaydi). Ҳosirda kitobhonlar orasida tarqalgan
Alikhontўra Shokirkhozha ўғli Soғunining “Tarihi Muҳammadiya” Kitobidan wa Bilkiz
Aladdinning “Muҳammad tarihi” wa boshқa shu heldagi asarlar bilan choғishtirilganda
Fitratdagi chuқur professionalism English қiyin emas.
Islom Tarihini Ovrupo Nazaritan Kuzatgan olim wa adiblar - OG Bolashakovning
“Khalifalik Tarihi”, L.I. Klimoviching “Kuryon Qaqida whitoba”, V. Panova wa.
"Muҳammad Kayoti" neither etiod wa ihlos jihatidan Fitrat asariga choғishtirishga ҳzhat Kolmaydi.
Kamidulla Boltaboev,
philology fanlary doctors.
Professor.

• 05/14/2022: Мухтасар Ислом таърихи 2.0
• Report a new version